Wat is vinex?

In heel Nederland zijn de afgelopen jaren plannen gemaakt voor nieuwe stedelijke uitbreidingen op de zogenaamde VINEX-locaties. Deze locaties zijn in het kader van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra eind 1993 door de minister van VROM als gewenste uitbreidingslocaties van de steden aangewezen.

Het gaat om een totale woningbouwtaak van 634.800 woningen tot aan het jaar 2015, die in zogenaamde convenanten is vastgelegd tussen het rijk, de provincies en de stadsbesturen. Ruim 295.000 woningen zijn gepland in de zogenaamde Kaderwetgebieden (zeven grootste stadsgewesten), waarvan ruim 100.000 in de binnenstedelijke gebieden van die regio's, 161.000 in de overige stadsgewesten en 177.000 buiten de stadsgewesten. Het rijk heeft haar financiële bijdragen gekoppeld aan een 'prestatie-verplichting'. De stadsgewesten en provincies krijgen die bijdrage op het moment dat de bouwopgave ook werkelijk uitgevoerd wordt.

Op dit moment is de planontwikkeling voor veel locaties in een cruciaal stadium gekomen. De stedebouwkundige plannen zijn gemaakt en de openbare ruimte en de woningbouw zijn in ontwerpen vastgelegd. De komende jaren zal vrijwel gelijktijdig op veel locaties in Nederland massaal gebouwd gaan worden.

De minister van VROM heeft kortgeleden iedereen die dit wenst uitgenodigd mee te denken over de vorm van Nederland na 2030. Daarmee wordt de VINEX-operatie als onderwerp van rijksbeleid in principe als een 'gepasseerd station' aangemerkt; de plannen gaan immers de realisatiefase tegemoet. Maar binnen het vakgebied van de ruimtelijk ordening is de stedebouwkundige en architectonische kwaliteit van de plannen voor de VINEX-locaties uiteraard een van de meest actuele onderwerpen. Een aantal eenvoudige constateringen verklaren deze aandacht:

omvang
De hele VINEX-operatie zal alleen al door haar omvang een grote invloed blijken te hebben op de vorm en het functioneren van de Nederlandse steden in de komende eeuw. In kwantitatieve zin is de VINEX-operatie vergelijkbaar met de volkshuisvestingsoperatie van de wederopbouwperiode.

Overzicht bouwopgave VINEX in Kaderwet-gebieden 1995-2015
bron: 'Verstedelijking in Nederland 1995-2015, de VINEX-afspraken in beeld', uitgave: VROM/RPD, april 1996

plaats
Het overgrote deel van de stedelijke bevolking woont en werkt tegenwoordig in uitbreidingswijken aan de rand van de steden i.p.v. in de historische stadscentra. De dagelijkse leefomgeving van de hedendaagse stadsbewoner is 'in de periferie', aan de rand van de stad; voor veel mensen is de periferie het centrum geworden

cultuur
De leefwijzen van de bewoners aan de stadsranden verandert sterk. Het klassieke beeld van de 'stedeling' gebaseerd op het traditionele gezin raakt steeds sterker gedateerd en moet nodig genuanceerd worden. De consequenties hiervan voor de karakteristiek van de hedendaagse wooncultuur, de woontypologie en de ontwikkeling en inrichting van de steden, zijn aanzienlijk.

In de plannen voor de VINEX-locaties zijn de stedebouwkundige karakteristiek en de voorwaarden voor architectuur vastgelegd. Het ministerie van VROM heeft onlangs enkele inventarisaties laten uitvoeren van de feitelijke stand van zaken. Dit levert een eerste aanzet tot evaluatie en toetsing ten opzichte van de in 1993 geformuleerde uitgangspunten voor de gemaakte plannen.

Het betreft het onderzoek van Kolpron consultants naar ruimtegebruik, woningdifferentiatie en openbaar vervoerontsluiting op 120 VINEX-locaties en het onderzoek van W. van de Poll naar de stedebouwkundige karakteristiek van 20 plannen; 'Vinex structuurvisies, stemmingen en koersen, NIROV 1997'.
Beide onderzoeken zijn uitgevoerd in opdracht van VROM binnen het project 'kwaliteit op locatie'.

Voorwaarde

De nieuwe woningen moeten passen bij de woonwensen van de consument in de 21ste eeuw. Woonwensen die steeds meer gericht zijn op kwaliteit.

Dat wil zeggen : er moet groter, gevarieerd en op ruimere kavels worden gebouwd. Binnen de bestaande afspraken is er voldoende ruimte om deze kwaliteitsverbeteringen ook daadwerkelijk te realiseren. Samenwerking tussen alle betrokken partijen is hierbij een doel.

Een ander element is dat er meer mogelijkheden dienen te komen voor mensen om zelf een huis te bouwen en te laten bouwen. Mensen moeten vrij kunnen kiezen waar ze willen wonen. En hoewel het nu ook al steeds meer gebeurt; eisen van economisch binding aan een stad of regio zijn ongewenst.

Ook is het van groot belang dat mensen - juist in een woningmarkt met voortdurende stijgende koopprijzen - goed geïnformeerd zijn over alle 'ins en outs' van het kopen.

Kortom, in de 21ste eeuw zal de burger centraal komen te staan, omdat goed wonen een belangrijke voorwaarde is om prettig te leven.

VINEX is een reactie op de ontwikkeling van vroeger, die gekenmerkt werd door versnippering van nieuwbouw. Gemeenten groeiden via de aanleg van nieuwe wijken uit, zonder dat er echt samenhang was tussen al die nieuwbouw. De groene ruimte tussen die steden kwam daardoor steeds meer in de knel. Ook was er maar weinig afstemming op de beschikbare openbaarvervoer mogelijkheden en het net van autosnelwegen. Met VINEX moet dat anders en beter worden. hierin krijgen een duurzaam gebruik van agrarisch grondgebied en bos, natuur en water een herkenbare plaats. Ook wordt geprobeerd het gebruik van de auto terug te dringen door wonen en werken efficiënter op elkaar af te stemmen, onder meer door in nieuwe wijken ook voldoende ruimte voor nieuwe bedrijven te scheppen.

De grote nieuwbouwwijken van VINEX bepalen als het ware het gezicht van VINEX. Maar een belangrijk onderdeel van VINEX is ook het noodzaak om zo intensief mogelijk gebruik te maken van de ruimtelijke mogelijkheden van de steden. Gaten moeten worden gevuld, buiten gebruik geraakte bedrijfsterreinen, spoorwegemplacementen en dergelijke worden opnieuw ingericht en gebruik van de auto wordt geweerd met een strak verkeersbeleid.

De stadsgewesten zijn zo gepland dat al het aanwezige stedelijke dragvlak wordt versterkt, met andere woorden: bestaande stedelijke voorzieningen moeten tevens kunnen worden benut door nieuwe woongebieden daaromheen.

Dit alles moet ertoe leiden dat Nederland tot 2015 vooruit kan.